In december 2014 liet ik mijn gedachten gaan over de aansprakelijkheid bij schade als gevolg van een ongeval met de zelfrijdende auto. Toen waarschuwde ik al voor de mogelijke onvoorziene gevolgen van het gebruik van de zelfrijdende auto. Wie is bijvoorbeeld aansprakelijk voor schade als ervoor wordt gekozen om toch de wagen door een mens te laten besturen, terwijl de auto ook zelf kon rijden? Inmiddels zijn we een klein jaar verder en hebben ook anderen hun licht over dit onderwerp laten schijnen.
Proefritten niet vlekkeloos
‘Google car opnieuw in de kreukels’, ‘Google: zelfrijdende auto was betrokken bij elf botsingen’, zo luiden enkele koppen van de vele berichten die het afgelopen jaar zijn verschenen over proefritten met zelfrijdende auto’s. Tot nu toe valt de hierdoor ontstane schade mee, maar je kunt je voorstellen dat wanneer de zelfrijdende auto massaal wordt geïntroduceerd ook de schadeposten toenemen. Het is daarom van groot belang voor ogen te hebben wie opdraait voor deze schade. Het is gemakkelijk om met de beschuldigende vinger naar elkaar te wijzen, maar uiteindelijk zal toch iemand de schade moeten vergoeden.
Vergelijking met een dier
Een goede vergelijking lijkt mij de risicoaansprakelijkheid zoals deze voor een dier geldt. Zodra een dier schade toebrengt aan een ander dier, mens of goed, zal de eigenaar van dit dier de schade moeten vergoeden. Dit oogt wellicht vreemd, doordat de eigenaar het gedrag van het dier niet altijd in de hand heeft. Hoe vaak is de reactie niet ‘dat doet hij anders nooit’? Juist doordat een dier een eigen energie heeft en het gedrag van een dier vaak niet voortvloeit uit de fout van een persoon, is er sprake van een risicoaansprakelijkheid. De gedachte is dat de bezitter accepteert dat het gedrag van het dier tot schade kan leiden. Dit zou voor de zelfrijdende auto ook kunnen gelden; je accepteert dat er een storing op kan treden terwijl je onderweg bent en de auto daardoor mogelijk toch bij het inparkeren tegen een paaltje botst.
Standpunt overheid
Rijksoverheid communiceert op haar website dat de bestuurder verantwoordelijk is als de schade voortkomt uit diens handelen en de producent wanneer het systeem niet goed werkt. Dit klinkt logisch, maar hiermee is niet gezegd dat altijd duidelijk zal zijn of een menselijke handeling of een fout in het systeem de oorzaak van de schade is. Het Kennisinstituut Mobiliteitsbeleid (KiM, een onderdeel van het ministerie van Infrastructuur en Milieu) heeft een uitgebreid rapport geschreven, waarin vier scenario’s voor de verdere ontwikkeling van de zelfrijdende auto uiteen zijn gezet. Eén hiervan is dat alleen op de snelweg het stuur mag worden losgelaten en men in stad of dorp zelf blijft rijden. De stad zou namelijk te gevaarlijk zijn voor een zelfrijdende auto door plots overstekende voetgangers en razende fietsers. Dit staat haaks op het voorstel om het menselijk besturen van een auto per direct te verbieden bij de introductie van de zelfrijdende auto. De overheid houdt dus letterlijk alle scenario’s nog open en kan daardoor nog niet bepalen wie aansprakelijk is bij schade.
Zwakke verkeersdeelnemers
Een vervolgvraag die je kunt stellen is of voetgangers en fietsers bij de introductie van de zelfrijdende auto nog langer als zwakke verkeersdeelnemers moeten worden beschermd. Nu moet een automobilist die een ongeval heeft met een voetganger of fietser aantonen dat hem geen enkel verwijt treft, hetgeen in de meeste gevallen onmogelijk blijkt te zijn. Na introductie van de zelfrijdende auto zou je het om kunnen draaien. Als je als fietser of voetganger zodanig ‘ineens’ in de baan van een zelfrijdende auto komt dat deze niet meer tijdig kan corrigeren en er een ongeval ontstaat, ben je dan als fietser of voetganger wel voldoende voorzichtig geweest?
Alles bij elkaar genomen zijn er nog veel vragen onbeantwoord. Het goede nieuws is dat binnen nu en tien jaar geen massale introductie van de zelfrijdende auto hoeft te worden verwacht, zodat de markt nog voldoende tijd heeft om op dit onderwerp te broeden.
